فعالیت ها آیت الله سبحانی

فعالیت ها

شركت در تأسيس مجله مكتب اسلام
در سالهاى 1337و 1338ش خلأ فكرى بر جوانان كشورمان حاكم بود و غالب محلات كشور وابسته به دولت فاسد بودند و كمتر مجله اى بود كه به طور مستقيم وغير مستقيم به تخريب بنيانهاى اخلاقى و فرهنگى نپردازد. از همين رو استاد و گروهى از فضلاى حوزه به رهبري برخي از مراجع وقت همراه با كمك مالي برخي از مؤمنين (10) تصميم گرفتند تا شالوده بناى يك مجله وزين فكرى اسلامى را بريزند، و اينچنين بود كه مجله “درسهايى از مكتب اسلام” تأسيس شد.
روزهاى نخست تصور نمى رفت كه مجله مزبور تا اين اندازه مورد استقبال جامعه مذهبى كشور قرار گيرد، امّا به مرور زمان مجله سراسر ايران را فرا گرفت و در برخى اوقات با تيراژ بيش از صد هزار منتشر گرديد. استاد در اين مجله با نگارش تاريخ اسلام و تفسير قرآن آثار ماندگارى از خويش به يادگار نهاد و هم اكنون نيز صاحب امتياز آن بوده و مجله تحت سرپرستى ايشان به حيات علمى خود ادامه مى دهد.

شركت در تدوين قانون اساسي
استاد معظم حضرت آيت اللّه سبحانى از روز نخست در مبارزات حق آيت الله العظمي سبحاني طلبانه روحانيت بر عليه رژيم فاسد شركت داشت و نامش هماره در ذيل اعلاميه هاى مدرسين حوزه علميه قم ديده مى شد. ايشان پس از پيروزى انقلاب اسلامى (كه ثمره شيرين مجاهدات روحانيت و مردم سملمان ما بود) براى شركت در انتخابات مجلس خبرگان قانون اساسى، احساس وظيفه نمود و به امر و ترغيب امام خمينيقدَّس سرَّه از استان آذربايجان شرقى كانديد شد و با آراى بسيار بالاي مردم استان (به عنوان نماينده اوّل) انتخاب شد. در تنظيم قانون اساسى (هم از نظر تعبير و هم از نظر محتوا) تأثير بسزايى داشت و مرحوم آيت اللّه شهيد دكتر بهشتى رسماً از تريبون مجلس از دقت و ژرف نگرى ايشان تقدير به عمل آورد.

بنيانگذار تفسير موضوعي قرآن كريم
از هنگامى كه پايه مجله مكتب اسلام گذاشته شد، نگارش تفسير قرآن برعهده حضرت آيت اللّه سبحانى قرار گرفت و استاد در طول ساليان متمادى به نگارش تفسير قرآن پرداخت و از اين رهگذر به ترجمه و توضيح سوره هاى :توبه، رعد، فرقان، لقمان، حجرات، حديد، صف و منافقين توفيق يافت. در خور ذكر است كه استاد پس از گذشت زمانى چند به ضرورت تفسير موضوعى قرآن پى برد و به اين نتيجه رسيد كه: قرآن مجيد در موضوعات گوناگون به بحث و بررسى پرداخته است، امّا آيات هر موضوع، در محل واحدى گرد نيامده و چه بسا آيات يك موضوع در سوره هاى مختلف پخش شده است و نتيجه گيرى كلى از آيات قرآنى در باره هر عنوان، در گرو آن است كه آيات در جاى واحدى جمع آورى شود و آنگاه با ملاحظه مجموع آيات، و احياناً با پرتوگيرى از تبيينات حضرات معصومين عليهم السَّلام ، ديدگاه قرآن مشخص شود. البته نخستين كسى كه اين باب را به روى ما و دانشمندان گشود، مرحوم علاّمه مجلسى است كه در كتاب ارزشمند بحار الانوار در هر باب، آيات آن را گرد آورده و به صورت كوتاه (مانند تفسير بيضاوى و يا طبرسى) تفسير نموده است.
استاد در اين راستا به بررسى و تفسير آيات عقايد اسلامى پرداخت و در اين مورد تفسير بى همانند “مفاهيم القرآن” را در 7 جلد به رشته تأليف كشيد، كه از همان زمان انتشار مورد تقدير دانشمندان جهان اسلام قرار گرفت.برخى از كسانى كه بر اين كتاب تقريظ نگاشته اند عبارتند از حضرات آيات: سيد محمد باقر صدر، علاّمه طباطبائي، شيخ محمد تقى شوشترى، محمد جواد مغنيه، سيد مرتضى عسكرى و ديگران.
استاد بزرگوار پس از چندى به نياز شديد جامعه فارسى زبان به اين گونه تفاسير آگاه شد و بر آن شد تا با استفاده از كتاب فوق، نخستين تفسير موضوعى قرآن به زبان فارسى را نگارش دهد كه به فضل الهى به نوشتن كتاب “منشور جاويد قرآن”، توفيق يافت كه تاكنون 14 جلد آن در تفسير موضوعات مختلف قرآن مجيد چاپ و منتشر شده است.

پاسخ به پرسشهاي ديني
از بَدْوِ تأسيس مجله مكتب اسلام، پرسشهاى مختلفى از سوى جوانان و دانشجويان به دفتر مجله مى رسيد كه خواهان پاسخ بودند. لذا ستونى در مجله با نام “پرسش و پاسخ”گشايش يافت كه به سؤالهاى علمى و دينى مردم پاسخ مى داد. جواب اين سؤالها از آغاز بر عهده حضرت آيت اللّه سبحانى و حضرت آيت اللّه مكارم شيرازى بود، كه بعدها در 4 جلد با نام”پرسشها و پاسخها” چاپ و منتشر شد.پس از آن نيز پرسشهشاى گوناگونى از نقاط مختلف كشور و نيز مراكز فرهنگى اسلامى جهان به دست حضرت استاد مى رسيد كه خود باعث بر تأليف كتاب ارزنده “پرسشها و پاسخها” از سوى ايشان شد. هم اينك نيز ايشان به طور مرتب به پاسخگويى مشكلات دينى مردم مى پردازد و شبهه زدايى از اذهان جوانان را يكى از مهمترين وظايف خويش مى داند و معتقد است كه بايد مركزى منظم براى رفع اشكالات دينى مردم به وجود آيد.پرسشهايى كه در اين كتاب پاسخ گفته شده است، بيشتر پرسشهاى كلامى و فلسفى، تاريخى، تفسيرى، اجتماعى مى باشد و خود نوعى دائرة المعارف به شمار مى رود.

دگرگوني در برنامه درسي حوزه
پس از انقلاب اسلامى، ضرورت تحول و دگرگونى در برنامه هاى درسى حوزه و دانشگاه بيش از پيش احساس شد و براى رفع نياز طلاب و دانشجويان مراكزى تأسيس گرديد. شوراى مديريت حوزه علميه قم براى پر كردن خلأهاى نظام درسى حوزه به فكر تدوين متون آموزشى در برخى از رشته هاى علوم اسلامى برآمد، و براى اين كار از فكر و انديشه استاد معظم حضرت آيت اللّه سبحانى بهره گرفت. استاد نيز در مدتى در 4 رشته از علوم اسلامى: رجال، عقايد، فرق و مذاهب دست به تأليف كتاب زد، كه به تصديق اهل فن هر يك از آنها در نوع خود بهترين است. در رشته عقايد، كتاب “المحاضرات في الالهيات” را در 4 جلد، و در باب مذاهب اسلامى نيز كتاب وزين “بحوث في الملل والنحل” را در 8 جلد به رشته نگارش درآورد، كه هم اينك همراه دو كتاب ديگر ايشان(“كليات في علم الرجال” و “اصول الحديث و أحكامه)” جزو كتابهاى درسى رسمى طلاب و فضلاى حوزه علميه قرار گرفته و چند بار نيز ترجمه و تلخيص گرديده است. كتاب وزين “الالهيات” مبسوطترين و مشروحترين كتاب كلامى است كه به آراى ديروز و امروز متكلمان اسلامى نظر دارد و دقت در كتاب ارجمند “بحوث في الملل و النحل” نشانگر رنج بسيار مؤلف در تدوين اين كتاب است كه با مراجعه به مصادر گوناگون به نگارش عقايد پرداخته و در نوشتن عقايد هر فرقه اى، به كتابهاى خود آنها مراجعه كرده و به نقل قول ديگران اكتفا نكرده است.

تأسيس مؤسسه تعليماتي تحقيقاتي امام صادق (عليه السلام)
مجله وزين آينه پژوهش(11) پيرامون اين مؤسسه عظيم چنين نگاشته است:
“آنان كه در تقسيم سالهاى طولانى تحقيق، سهم زيادى از زمان را در راه دستيابى به مآخذ و منابع سپرى كرده اند همواره مى انديشند كه اگر اين فرصتها از دست نمى رفت چه نتايج سودمندى مى توانست داشته باشد. استاد آيت اللّه جعفر سبحانى كه توفيق داشتند از هيجده سالگى قلم بزنند و در وادى تحقيق و نگارش گام بردارند، در طول 60 سال، گرانى آنچه را كه در دست يافتن به مآخذ و منابع از دست مى رود به خوبى احساس كردند و همواره به تأسيس مركزى ويژه محقّقين و مؤلفين مى انديشيدند كه در آن بتوان بدون طى مراحل دست و پاگير، به مخزن كتابخانه مراجعه مستقيم كرد و به دور از جار و جنجال روزمرّگيها، درسالن مطالعه آن يا اتاقهاى مخصوص مؤلفين و محقّقين به تأليف وتحقيق پرداخت. با پيروزى انقلاب اسلامى ايران زمينه تحقق اين انديشه فراهم شد و با همت بلند و تلاش پيگير ايشان و همراهى جمله اى از فرهنگدوستان نخستين گام يعنى هسته مركزى مؤسسه تعليماتى و تحقيقاتى امام صادق عليه السَّلام در سال 1359 ش تأسيس و در روز عيد غدير افتتاح شد.
اين مؤسسه كه با انگيزه فراهم آوردن كتابخانه اى ويژه براى محقّقين ومؤلفين تأسيس شد، بنابر مقتضيات زمان و احساس نيازهاى اساسى ديگر، مواردى چند را به دستور كار خود افزود كه فشرده آن عبارت است از:
1. تربيت و آموزش استعدادهاى جوان براى تحقيق در مسائل اسلامى، بويژه تفسير، حديث و عقايد;
2. احياى متون اسلامى و تحقيق بر روى آثار بزرگان شيعه;
3. نقد آثار روز درباره اسلام;
4. پاسخ به سؤالات دينى;
5. انتشار جزوه هاى مختصر درزمينه مسائل اسلامى.
بعد از تشكيل هسته مركزى، با احساس نياز به توسعه بيشتر مركز، توجه عاشقان رشد واعتلاى فرهنگ اسلامى، از جمله حضرت امام خمينيقدَّس سرَّه به آن جلب شد و ساختمان جديد مركز در زمينى به مساحت دو هزار متر مربع احداث گشت.
اين مركز داراى مخزن بزرگ كتابخانه و سالن مطالعه وسيع و مجهز است. اتاقهاى مخصوص محققين و مؤلفين در طبقه سوم آن قرار دارد وآخرين طبقه آن داراى دو كلاس بزرگ و مجهز براى كارهاى آموزشى است.
محقّقينى كه به تنهايى مشغول تحقيق و تأليف هستند از سالن مطالعه عمومى كتابخانه كه محيطى بسيار آرام است استفاده مى كنند. آنان بدون مراجعه به كتابدار مى توانند خود وارد مخزن كتابخانه شوند و در قسمتهاى مختلف آن، جدا از دست يافتن به منبع مورد نياز، با منابع ديگرى در زمينه كار خود آشنا شوند. آن دسته از محققينى كه به طور گروهى بر روى اثرى كار مى كنند، اتاقى ويژه دارند. گروهى از محققين زير نظر مستقيم استاد جعفر سبحانى به تحقيق مى پردازند و كسانى نيز به كار خود مشغول هستند و از امكانات مؤسسه استفاده مى كنند، كافى است موضوعِ موردِ تحقيق، اسلامى باشد و محقق، شرايط اوّليه تحقيق را داشته باشد.
كتابخانه مركز كه شامل مجموعه اى از كتب مرجع و مصادر اوّليه است، حدود 50 هزار جلد كتاب دارد كه بخش اعظم آن، كتابخانه استاد جعفر سبحانى (مدّظله العالى) بوده كه به مركز اهدا شده است. اگر محقّقى از خارج از كشور و يا از شهرستانهاى ايران براى تحقيق در موضوعات اسلامى به قم بيايد، مى تواند در طول مدت تحقيق ميهمان مؤسسه باشد و از امكانات آن استفاده نمايد.
در بخش احياى آثار پيشينيان، تصحيح و تحقيق كتب خطى قبل از قرن هفتم در دستور كار قرار دارد كه برخى از آثار چاپ شده همراه با مقدمه اى گسترده و خواندنى از حضرت استاد عبارتند از:
1. المهذب نوشته ابن براج طرابلسى(400ـ481ق) در 2 جلد و با دو مقدمه استاد.
2. الجواهر نوشته همو.
3. الجامع للشرائع نوشته يحيى بن سعيد حلى (600ـ681ق).
4. العمدة نوشته ابن بطريق حلى(523ـ600ق).
5. اصباح الشيعة بمصباح الشريعة نوشته قطب الدين كيدرى (قرن 6هجرى).
6. قاعدة ضمان اليد نوشته شهيد شيخ فضل اللّه نورى (ش:1327ق).
7. الاحتجاج نوشته احمد بن على بن ابى طالب طبرسى (م ح550ق) در 2 جلد.
8. رجال نجاشى نوشته ابو العباس احمد بن على نجاشى كوفى (372ـ450ق) در 2 جلد.
9. اشارة السبق نوشته حلبى.
10. اقطاب الدوائر(در تفسير آيه تطهير) نوشته شيخ عبد الحسين (از علماى عصر صفوى).
11. ابانة المختار في أحكام الخيار نوشته شيخ الشريعه اصفهانى (1266ـ1339ق).
12.غنية النزوع تأليف ابن زهره حلى(511ـ585ق).
13. نهاية المرام تأليف علاّمه حلّى (3 جلد).
14. تحرير الأحكام الشرعية، تأليف علاّمه حلّى(6 جلد).
15. معالم الدين في فقه آل ياسين(2 جلد).
16. اللئالى العبقرية، نگارش فاضل هندي.
17. نهاية الوصول إلى علم الأُصول، تأليف علاّمه حلى
18. الدّر الثمين من ديوان المعصومينعليهم السَّلام.
19. شوارق الالهام، تأليف علاّمه لاهيجى.
و جمعى از محقّقين تحت اشراف ايشان مشغول به تأليف كتب مرجع در موضوعات مختلف مى باشند كه تاكنون آثار ذيل به جامعه فرهنگ ارائه شده است:
1. موسوعة طبقات الفقهاء در 17 مجلد كه آنچه در اين مجموعه مورد نظر واقع شده است.
2. معجم التراث الكلامى در 5 جلد.
3. موسوعة الرجالية (معجم الرجال وسائل الشيعة)
4. معجم طبقات المتكلّمين ، در 5 جلد.
اين مؤسسه به غير از كتابخانه، داراى حروفچينى پيشرفته كامپيوترى (لاينوترونيك)، اتاقهاى محققين، اتاقهاى درس، سلف سرويس و اتاق اطلاع رسانى و تكثير نيز مى باشد.

ايجاد رشته تحصيلي كلام اسلامي
از زمانى كه پايه تأسيس رشته هاى تخصصى: تبليغ، تفسير و كلام در حوزه علميه قم گذاشته شد، سرپرستى اين رشته به عهده حضرت آيت اللّه سبحانى نهاده شد وايشان با كمال دلسوزى به سرپرستى دانشجويان و داوطلبان اين رشته پرداخته است.
آموزش اين رشته و تخصص آن در آن 9 سال به طول مى انجامد و ارزش علمى آن برابر دكترا است. دانشجويان پس از طي مراحلي برنامه فوق تخصصى دارند و سرانجام تدريس كتابهاى فلسفى و كلامى را برعهده مى گيرند.
نيز وسيله استاد، مجله علمى كلام اسلامى انتشار يافت كه خود سرفصل جديدى در مجلات علمى كشورمان به شمار مى رود. هم اكنون 62 شماره از اين فصلنامه به چاپ رسيده است.

دفاع از كيان شيعه
استاد معظم حضرت آيت اللّه سبحانى از ديرزمان به دفاع از باورهاى عقيدتى شيعه پرداخته و در اين راستا كتابهاى فراوانى را به نگارش درآورده است. وى اوّلين گام را با نگاشتن كتاب “تفسير صحيح آيات مشكله قرآن” در نقد كتاب “تفسير آيات مشكله قرآن” برداشت و پس از آن با احساس ضرورت، به نقد كتاب محرَّف و مشوَّه “23 سال” پرداخت . در سالهاى بعد براى روشن ساخن عقايد شيعه براى غير شيعيان و تفهيم علمى آن براى ديگران به نوشتن كتابهايى پيرامون مسئله امامت، خلافت پيامبر، بداء، توسل، شفاعت، رجعت، امامان دوازده گانه، مجموعه اعتقادات شيعه، شخصيتهاى شيعى و نقش فرهنگ شيعى در پيشبرد تمدن اسلامى و تاريخ تشيع پرداخت و الحق در اين راستا به خوبى از عهده برآمده است.جزاه اللّه عن الإسلام و أهله خير الجزاء.

تقدير از علما و دانشمندان
حضرت آيت اللّه جعفر سبحانى به دانشمندان وعالمان راستين شيعه عشق مىورزد و از خدمات دينى آنان تجليل و تكريم بسيار مى نمايد. ايشان از هنگام تأسيس مجله”مكتب اسلام” (به سال 1338ش) تاكنون به شرح حال دانشمندانى كه بدرود حيات مى گويند، پرداخته است، كه اگر تمام آن مقالات در مجموعه اى گردآورى شود خودكتابى بزرگ خواهد شد.
نيز ايشان براى هر يك از عالمانى كه از دنيا مى روند نماز ليلة الدفن مى خواند ، خود را مقيّد به شركت در تشييع جنازه ايشان مى داند و آنان را در ثواب قرائت و ختم قرآن هر ماهه خويش شريك مى گرداند.
ايشان از سر ترويج علم و دانش بر بسيارى از كتابهاى معاصران و پيشينيان خود مقدمه نگاشته و برخى از كتابهايش مانند: تهذيب الاُصول را به بعضى از عالمان اهدا نموده، و بر دهها كتاب كه از سوى نويسندگان جوان حوزه علميه نگاشته شده، تقريظ نوشته است. كتابخانه ارزشمند خويش را براى استفاده ديگر محققان و مؤلفان، وقف مؤسسه امام صادقعليه السَّلام نموده و ساعتها وقت خود را در اختيار آنان مى نهد و هم به هنگام نقل ونقد گفتار عالمان در درس خويش از آنان با احترام بسيار ياد مى كند و با فروتنى به ردّسخن ايشان مى پردازد.

شركت در مجامع فرهنگي
استاد آيت اللّه سبحانى به عنوان يكى از چهره هاى شاخص انديشمند حوزه علميه قم در قسمتى از كنگره هاى علمى داخلى و بيشتر مجامع علمى خارجى شركت جسته و در تمام آنها به ايراد سخنرانى و ارائه مقاله پرداخته است. ايشان به عنوان رئيس كنفرانس علوم و مفاهيم قرآن برگزيده شده و در كنگره هايى مانند: كنگره جهانى امام رضا عليه السَّلام (4بار)، كنفرانس وحدت اسلامى(7بار)، كنفرانس تقريب مذاهب، كنگره جهانى شيخ مفيد، كنگره نهج البلاغه، كنگره جهانى شيخ انصارى، سمينار بزرگداشت علاّمه طباطبايى (در تبريز و كازرون) ، سمينار نماز و كنفرانس اسلام و مسائل پزشكى وغيره در ايران شركت فعّال داشته است.
او در بسيارى از كنگره ها (كه شركت كنندگان عرب زبان در آن بسيارند) مقيد است به عربى فصيح سخن گويد و پيوسته تذكر مى دهد كه يك دانشمند اسلامى بايد بر زبان عربى تسلّط كافى داشته باشد، هم درست بنويسد و هم صحيح بخواند و سخن گويد. وى در نگارش عربى مى كوشد كه مانند ديگر اديبان عرب قلم زند و در اين راه رنج بسيار بر خود مى پسندد و مطالعه آثار اديبان معاصر عرب را در يكى از كارهاى هميشگى خود قرار داده است و لذا بيشتر كتابهايش در لبنان تجديد چاپ شده و در سطح كشورهاى عربى منتشر شده و مورد استقبال انديشمندان عرب قرار گرفته است.

دکمه بازگشت به بالا