چگونگی تقسیم خمس
چگونگى تقسيم خمس
از امام رضا عليه السلام درباره نحوه ى تقسيم خمس سؤال شد كه اگر عدد يكى از اصناف شش گانه، بيشتر بود، چه بايد كرد؟ حضرت فرمود: تقسيم آن مربوط به نظر امام است، همان گونه كه رسول اللّه صلى الله عليه وآله آن گونه كه صلاح مى دانست خمس را عطا مى فرمود.(110)
در حديث ديگرى مى خوانيم كه اگر مشاهده كرديد امام معصوم تمام بيت المال را به يك نفر داد، نبايد در قلب شما چيزى خطور كند، زيرا كار معصوم به امر پروردگار است، (نه سليقه شخصى.)(111)
نكته: هر دستورى سه حالت مى تواند داشته باشد:
1- ضد عقل.
2- طبق عقل.
3- فوق عقل.
در اسلام هرگز دستورى ضد عقل نيست (البتّه عقل سليم، نه آنچه زاييده خيالها، پندارها، اطلاعات محدود، عادات و رسوم و حدسيّات است). امّا لازم هم نيست تمام دستورات دين طبق عقل ما باشد، بلكه ممكن است بعضى از فرمانها فوق عقل باشد.
اكنون كه اين مطلب را مى نويسم، در هواپيما نشسته ام. اين هواپيما گاهى برفراز ابرها و گاهى لابه لاى ابرها حركت مى كند. اگر يك قرن قبل مى گفتند: انسان مى تواند بر ورقه اى آهن سوار شده و در آسمانها پرواز كند، براى مردم آن زمان، باور كردنى نبود و آن را ضد عقل مى پنداشتند، ولى آيا اين دستور ضد عقل است؟
علماى قديم وقتى به اين آيه مى رسيدند: « وَكَأَيِّنْ مِنْ آيَةٍ فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ يَمُرُّونَ عَلَيْهَا وَهُمْ عَنْهَا مُعْرِضُونَ»(112) چه بسيار نشانه هاى الهى در آسمانها كه مردم بر آن مرور مى كنند در حالى كه از آن غافل و اعراض كننده هستند؛ چون هواپيما و امثال آن نبود، در فهمِ (مرور بر آسمانها) « يَمُرُّونَ عَلَيْهَا » مى ماندند و مى گفتند: مراد از مرور، نگاه كردن به آيات آسمانى است، همان گونه كه وقتى مى گوئيم كتاب را مرور كردم يعنى نگاه كردم، ولى امروزه ما به راحتى شاهد مرور بر آيات آسمانى هستيم.
بنابراين ما نبايد هر چه را كه نمى فهميم ضد عقل بدانيم، بلكه بسيارى از مسايل كه در ديد ساده ما ناشدنى است، از نظر عقل، مانعى براى شدنش نيست.
قرآن در ماجراى حضرت موسى و خضر چند صحنه نقل مى كند كه تمام آنها در ديد حضرت موسى غير منطقى بود ولى خضر براى كار خود دليل و استدلال داشت. اولياى خدا به خصوص آنان كه معصومند، كارى را بدون اذن الهى انجام نمى دهند، گرچه ما براى كار آنها توجيهى نداشته باشيم.
مقدار پرداخت
در روايات مى خوانيم: نيمى از خمس كه براى يتيمان و مساكين و در راه ماندگان است، طبق كتاب خدا و سنّت پيامبر تقسيم مىشود و مقدار آن بايد در حدّى باشد كه تا يكسال اين افراد بى نياز باشند. « مَا يَسْتَغْنُونَ بِهِ فِي سَنَتِهِمْ »
در روايت ديگرى مى خوانيم: تقسيم خمس مى تواند در حدّى باشد كه گيرندگان را علاوه بر كفاف، توسعه هم بدهد.(113)